Μετρική και αφήγηση

Για μια συστηματική μετρική και ρυθμική ανάλυση των καβαφικών ποιημάτων

Η μελέτη αυτή επιχειρεί μια ποίημα προς ποίημα και στίχο προς στίχο μετρικορυθμική ανάλυση των 154 αναγνωρισμένων καβαφικών ποιημάτων σε άμεσο συσχετισμό με τα εκάστοτε νοηματικά συμφραζόμενα. Ο συγγραφέας εξετάζει λεπτομερώς τον καβαφικό στίχο. Μελετά την κατασκευή του, τη μετρική μορφή του, τη ρυθμική του κίνηση και τις μεταξύ τους σχέσεις. Η αποκάλυψη του μέτρου στις σχέσεις του με τον ρυθμό αποβλέπει πάντα στον νοηματικό και εκφραστικό εμπλουτισμό των συμφραζομένων, στην όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση και ανάγνωση του ποιήματος. Από την αρχή σχεδόν του ρομαντικού 19ου αιώνα η ποιητική έκφραση προσπάθησε να σπάσει τα παραδεδομένα σχήματα του στίχου (μέτρο, σταθερές τομές, ομοιοκαταληξία), μέσα στα οποία αισθανόταν να πνίγεται. Στη διαδικασία της επανάστασης αυτής ενάντια στην τυραννία που υποχρέωνε τον ποιητή να χύνει τις φράσεις του (και τις ιδέες του) στα έτοιμα καλούπια της παραδεδομένης μορφής, η ποίηση οδηγήθηκε βαθμηδόν από τον έμμετρο παραδοσιακό στον ελεύθερο ρυθμικό στίχο. Ενδιάμεση φάση αυτής της επανάστασης θεωρείται ό,τι σιγά σιγά επικράτησε να ονομάζεται "στίχος ελευθερωμένος" (από ορισμένες δουλείες της έμμετρης παράδοσης). Ο καβαφικός στίχος συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά του ελευθερωμένου στίχου. Είναι βασικά στίχος ρυθμικός, που σημαίνει ότι τη μορφή του καθορίζουν βασικά οι ανάγκες του ρυθμού, αλλά, συνάμα, και στίχος μετρικός στον βαθμό που η ρυθμική του κίνηση αναπτύσσεται στα όρια, στα πλαίσια και με τις προδιαγραφές μιας μετρικής μορφής. "Και τι άλλο είναι η Τέχνη παρά λεπτομέρειες ", έλεγε δυό τρία χρόνια πριν από το τελευταίο ταξίδι του ο Καβάφης, για να δικαιολογήσει τη μέχρι σχολαστικότητας επιμονή του σε λεπτολογίες πάνω σε στίχους ενός Άγγλου ποιητή. Σε αυτή την καβαφική στάση απέναντι στην ποίηση προσπαθεί να ανταποκριθεί το βιβλίο αυτό. Και από αυτήν αντλεί το θάρρος για να αντιμετωπίσει τον αναγνώστη του. Οι ιδιαιτερότητες του καβαφικού στίχου, το μέτρο του, ο ρυθμός του, οι σχέσεις με τη σύνταξη, με τη στίξη, με το νόημα και τα αφηγηματικά συμφραζόμενα μελετώνται σε αυτό, συχνά πράγματι, μέχρι σχολαστικότητας. Η μελέτη αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί δικαιωμένη αν πετύχαινε να πείσει έστω κι έναν αναγνώστη ότι ο καλύτερος οδηγός για να καταλάβει κανείς πώς γίνεται ένα ποίημα είναι η ανάγνωσή του με δυνατή φωνή και με βάση τη μετρική (όπου υπάρχει μέτρο) και ρυθμική του ανάλυση. Και μπορεί να είναι βέβαιος ότι όσο λεπτομερέστερα γνωρίζει την τεχνική του στίχου του τόσο καλύτερα το αισθάνεται το ποίημα και τόσο πιο έντονη είναι η χαρά που αυτό του χαρίζει. Έτσι γενικότερα· και οπωσδήποτε έτσι για τα ποιήματα του Καβάφη.