Ιστορία ενός αιχμαλώτου

Συγγραφέας: Δούκας Στρατής 1895-1983
Εκδόσεις: Κέδρος
Έτος τρέχουσας έκδοσης:2008, Έτος πρώτης έκδοσης: 1977
ISBN: 978-960-04-0084-7
Διαθεσιμότητα: Κυκλοφορεί
Μαλακό εξώφυλλο Σχήμα: 24x17 Σελίδες: 77

Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου πρωτοδημοσιεύθηκε το 1929 και είναι μια από τις σημαντικότερες αφηγήσεις της περιπέτειας όσων δεν μπόρεσαν να διαφύγουν έγκαιρα από τη μικρασιατική ακτή το 1922.

Έγραψαν για το βιβλίο:

"Είναι ένα μικρό αριστούργημα. Η απλότητα του όλου κομματιού είναι μοναδική. Τύποι περνούν και χάνονται, αρπαγμένοι με μια μονοκονδυλιά. Στάζει η ζωή, στάζει η αλήθεια -στάλλα, στάλλα- από κάθε περιγραφή. Το έργο τούτο ανεβάζει τον κ. Δούκα στη σειρά των καλλίτερων διηγηματογράφων".
Φώτος Πολίτης, Ελεύθερον Βήμα, 10 Μαΐου 1929

"Είναι ένα αληθινό διαμάντι· έχει μέρη που θαρρείς πως είναι Αγία Γραφή και Όμηρος· έχει και μια έξοχη αφιέρωση".
Φώτης Κόντογλου, Ελληνικά Γράμματα, 4 Μαΐου 1929

"Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου, το υποδειγματικό για τη λιτότητα του ύφους του πεζογράφημα του Στρατή Δούκα, επανεκδόθηκε εικονογραφημένο [...] Πρωτοδημοσιευμένη στα 1929, η συγκλονιστική αυτή μαρτυρία από τη Μικρασία, έμεινε στην αφάνεια σχεδόν επί τρεις δεκαετίες για ν' αναγνωριστεί τα τελευταία χρόνια ως ένα από τα αριστουργήματα της γενιάς του '30".
Αλέξανδρος Κοτζιάς, Η Καθημερινή, 21 Ιουλίου 1977

Ο Ηλίας Μαγκλίνης γράφει για την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα, στο πλαίσιο του αφιερώματος των Εκδόσεων Κέδρος στα 90 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922-2012):

Στην «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» έφτασα πριν από δώδεκα περίπου χρόνια, με τη βοήθεια μιας γέφυρας. Δεν ήταν η πρώτη φορά μα ούτε και η τελευταία. Αυτές οι γέφυρες που τελικά οδηγούν στον εαυτό σου.

Η συγκεκριμένη, ήταν μια νοητή γέφυρα που, για μένα τουλάχιστον, έμελλε να είναι σταθμός: το πεζογραφικό έργο του Θανάση Βαλτινού. Ανακαλύπτοντάς το στην ολότητά του στα είκοσι οκτώ μου περίπου, προσπαθούσα πλέον να ανιχνεύσω τυχόν μονοπάτια που οδήγησαν στην «Κάθοδο των εννιά», στον «Ανδρέα Κορδοπάτη» και στα άλλα του κείμενα. Στα κριτικά σημειώματα γύρω απ’ το έργο του Βαλτινού, σε συνεντεύξεις του συγγραφέα, αλλά και σε μερικές από τις πρώτες, δικές μου συνομιλίες που είχα μαζί του, πέρα από την, κατά δική του δήλωση, βαθύτατη επιρροή της παρατακτικής αφήγησης της Παλαιάς Διαθήκης ή ενός υπογείως δραματικού πολεμικού διηγήματος του Φόκνερ, σκόνταφτα συνεχώς πάνω στο όνομα του Στρατή Δούκα. Και σε έναν τίτλο: την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου». Συνεπαρμένος από το ιστορικό της Μικρασιατικής Εκστρατείας (και για προσωπικούς λόγους), ανέτρεξα σε αυτό το κείμενο – το οποίο, οφείλω να το πω και αυτό, με είχε ωθήσει να διαβάσω ο Μισέλ Φάις.

Βρήκα την 29η ανατύπωση του βιβλίου από τον Κέδρο. Στο αυτί υπάρχει ακόμα το αυτοκόλλητο με τον κωδικό του βιβλιοπωλείου της Πολιτείας και την τιμή – σε δραχμές τότε: 1250.

Θυμάμαι καλά την εντύπωση που προκάλεσαν οι πρώτες γραμμές του βιβλίου: «Στην καταστροφή της Σμύρνης, βρέθηκα με τους γονιούς μου στο λιμάνι, στην Πούντα. Μεσ’ απ’ τα χέρια τους με πήρανε. Κι έμεινα στην Τουρκία αιχμάλωτος». Αυτές οι πρώτες, καταλυτικές αράδες. Μέσα στις οποίες χωράει όλο το κείμενο. Αυτή η θαυμαστή οικονομία. Και το άρπαγμα. Τρεις προτάσεις και κανένα επίθετο. Μονάχα το ψαχνό της ιστορίας. Το ίδιο και στο φινάλε: «Σα φτάσαμε στη Χίο, απάνω στο κορδόνι, βλέπω χωριανούς μου. Κοιτάζοντας μέσα στον κόσμο βρίσκω και τους δικούς μου, που την ίδια μέρα έφευγαν για την Κοζάνη». Με αυτόν τον ελάχιστα δραματικό τόνο λήγει η περιπέτεια μιας ζωής – εσωκλείοντας μέσα της όμως όλη αυτή την υπόγεια ένταση και την αγωνία όχι απλώς ενός ανθρώπου αλλά ενός έθνους.

Στο επιλογικό κείμενο του Δούκα σχετικά με το πώς μετέγραψε την αληθινή μαρτυρία του Νικόλαου Καζάκογλου, διαβάζουμε για το πώς «στερέωσε τη σύνθεση, με την «αυστηρή εφαρμογή… των αντιθέσεων και της δραματικής κορύφωσης». «Αντιθετικά συντίθεται το υλικό», ομολογεί ο Δούκας, ελπίζοντας στο τέλος ότι η «Ιστορία» του «θα επιζήσει», «ελπίζω και γω μαζί με τους φίλους της». Αφήνοντας ξέχωρα την αναγνωστική ηδονή και την διαχρονική της αιχμή, η «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» προσφέρεται ως ιδανικό σεμινάριο δημιουργικής γραφής για κάθε επίδοξο αλλά και δοκιμασμένο γραφιά – με όποιο είδος κι αν καταπιάνεται.

Και ναι: θα επιζήσει.